Ze względów historycznych rozwój polityki strukturalnej w Europie był procesem długotrwałym i nierównomiernym. Kształtował się on w państwach członkowskich EWG już od 1957 roku, a w późniejszych latach zaczął zyskiwać na znaczeniu.

Rozwój polityki strukturalnej można podzielić na kilka etapów, które są bezpośrednio związane z okresami programowania pomocy strukturalnej:

 

Początki europejskiej polityki regionalnej (lata 1957-1975)

Przed podpisaniem Traktatów w Rzymie, ustanawiających dwie Wspólnoty Europejskie - EWG i Euratom toczyły się dyskusje na temat włączenia do zapisów traktatowych spraw związanych z potrzebą prowadzenia wspólnotowej polityki regionalnej, która miała powodować niwelowanie dysproporcji między regionami i harmonijny rozwoju całego obszaru EWG. Niestety mimo licznych prób, a także zaleceń poszerzenia wspólnotowej polityki rozwoju regionalnego, które przedstawiono m.in. w Raporcie Paula-Henri Speeka, belgijskiego ministra spraw zagranicznych (kierował on zespołem Międzyrządowego Komitetu przygotowującego Traktaty Rzymskie), kwestie wspólnotowej koordynacji polityki regionalnej zostały nie uwzględnione. W Traktacie ustanawiającym EWG zapisana została konieczność tworzenia warunków niezakłóconej konkurencji i zniesienie wszelkich form protekcjonizmu - co samoistnie powodować miało rozwijanie się równomiernie rozwoju Wspólnot i automatycznego zmniejszenia dysproporcji regionalnych i nierówności socjalnych. Na mocy Traktatu o EWG (Traktat ustanawiający Europejska Wspólnotę Gospodarczą, Rzym, 25.03.1957 r., art. 198) utworzono nową instytucję finansową - Europejski Bank Inwestycyjny (EBI), który na początku dysponował kapitałem własnym w wysokości l mld DEM. Jego działalność miała przyczynić się do podnoszenia konkurencyjności poszkodowanych regionów za pośrednictwem inwestycji przyczyniających się do modernizacji i powstawania nowych przedsiębiorstw. Ze względu, że Bank udzielał pożyczek i poręczeń z zasobów własnym, a nie przewidziano dla jego klientów żadnych zabezpieczeń na wypadek wzrostu kursu waluty, w której zaciągano kredyt, bardzo często nie wykorzystywano dużej części możliwych pożyczek z powodu obawy o niemożność ich późniejszego spłacenia.

W pierwszej fazie integracji, polityka regionalna nie była przedmiotem wspólnotowych rozwiązań, miała ona bardziej charakter uznaniowy. W latach 60-tych nastąpiły pewne niewielkie zmiany w traktowaniu polityki regionalnej. Parlament i Komisja Europejska zaczęły sporządzać regularne raporty, które wskazywały na potrzebę koordynacji i harmonizacji działań w zakresie rozwoju regionalnego. Impulsem do takiego traktowania polityki regionalnej było powołanie w 1958 roku przez Radę Europy - Konferencji Władz Lokalnych, która zwracała uwagę w swoich raportach na niekorzystny wpływ integracji europejskiej na rozwój regionalny.

Na początku lat 60-tych w ramach prac Parlamentu Europejskiego opublikowano trzy raporty:

- Motte'a (1960) - propozycja utworzenia komitetu konsultacyjnego ds. regionalnych,
- Birkelbacha (1963) - postulujący przekazanie środków na politykę regionalną do dyspozycji Komisji Europejskiej,
- Rossiego (1964) - sugerującego wspólnotowy wymiar polityki regionalnej.

W 1961 roku została zorganizowana przez Komisję Europejską konferencja poświecona problematyce regionalnej, w której wzięli udział wysocy urzędnicy i eksperci z państw członkowskich. Głównym tematem poruszanym na konferencji była konieczność wprowadzenia wspólnotowej polityki regionalnej, która połączy różne polityki wspierania regionów poszczególnych państw. Uzgodniono, iż prowadzenie oddzielnych polityk powoduje dysproporcje rozwojowe między regionami, a tym samym zagraża dalszemu procesowi pogłębiania integracji gospodarczej. Po konferencji powołano specjalne grupy robocze, które zaprezentowały w 1964 roku efekt swoich prac w postaci opublikowanych raportów.

Na bazie przygotowanych raportów i w myśl decyzji Rady z 15 kwietnia 1964 roku polityka regionalna została po raz pierwszy włączona do Średniookresowego Programu Polityki Gospodarczej, który dotyczył działań Wspólnot na lata 1966-1970. Niestety, pomimo współpracy na poziomie polityki regionalnej, nadal brakowało prawnych zobowiązań wiążących poszczególne kraje. Dopiero dowodem rosnącego znaczenia europejskiej polityki rozwoju regionalnego było utworzenie w 1967 roku Dyrekcji Generalnej ds. Po­lityki Regionalnej. Jej zadaniem było przygotowanie koncepcji, co do kształtu przyszłej polityki regionalnej. Powstała ona na zasadzie połączenia instytucji trzech Wspólnot: EWG, EWWiS i Euratomu.

Polityka regionalna zaczęła nabierać znaczenia także z dwóch innych ważnych powodów. Pierwszym był projekt ustanowienia do roku 1980 Unii Gospodarczej i Walutowej (zawierał się on w opublikowanym w roku 1970 Raporcie Wemera). Drugim powodem było rozszerzenie Wspólnot o następne kraje, które miały duże problemy regionalne.

Kolejnym krokiem w rozwoju polityki regionalnej był fakt przyjęcia przez Radę EWG  Trzeciego Średniookresowego Programu Polityki Gospodarczej, w którym położono szczególny nacisk na lepszą koordynację narodowych polityk regionalnych, a także na to, żeby zrównoważony rozwój o znaczeniu wspólnotowym miał pierwszeństwo przed priorytetami krajowymi.

W 1971 roku decyzją Rady Ministrów wprowadzono kontrolę środków otrzymywanych dla pomocy regionalnej państw członkowskich. Mechanizm ten został nazywany kontrolą antydumpingową, ponieważ obejmował on m.in. obniżenie form wsparcia centralnych regionów państw członkowskich do poziomu 20% wartości nakładów inwestycyjnych. W 1979 roku zasadę tą rozszerzono na terytorium wszystkich regionów Wspólnoty i zobowiązano państwa członkowskie do przestrzegania górnego pułapu pomocy na poziomie 75% w regionach najbardziej oddalonych (ultra peryferyjnych), 35% w regionach peryferyjnych, 25% w regionach pośrednich i 20% w regionach centralnych.

Ogromne znaczenie dla rozwoju polityki regionalnej miał rok 1972 i ustalenia, które podjęto na Szczycie Paryskim. Tam zadecydowano o powołaniu nowego funduszu regionalnego do 31 grudnia 1973 roku, który miał za zadanie wspierać najuboższe regiony EWG. Jego zadaniem było rozwiązywanie problemów, które pojawiły się w 1973 r. wraz z rozszerzeniem Wspól­not o trzy kraje: Irlandię, Wielką Brytanię i Danię. Irlandia przystępując do struktur EWG była wyraźnie opóźniona w rozwoju gospodarczym. EWG licząc się z tym, że większe środki powinny zasilić przede wszystkim regiony zacofane, podjęła decyzję o objęciu pomocą całą Irlandię. W przypadku Wielkiej Brytanii sytuacja wyglądała inaczej.  Nie mogła ona  korzystać w tak dużym stopniu, jak Irlandia, z środków i instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej, dlatego poszukiwano funduszy, które mogłyby zrównoważyć wpłaty tego państwa do budżetu Wspólnoty. Miało to również aspekt psychologiczny, ponieważ opinia publiczna w Wielkiej Brytanii była przychylnie nastawiona do Wspólnoty. Najmniejszy wpływ na ewolucje europejskiej polityki regionalnej miało przyjęcie Danii, która była krajem bogatym o niewielkich różnicach regionalnych.

Na Szczycie Paryskim podjęto decyzję o wprowadzeniu niewielkich, ale bardzo istotnych zmian w działaniu dwóch istniejących już funduszy strukturalnych - Europejskim Funduszu Społecznym i Europejskim Funduszu Orientacji  i Gwarancji Rolnej.(zal1b) Pierwszy z nich, który od 1957 roku był wspólnotowym instrumentem socjalnym działający przede wszystkim na rzecz przekwalifikowań pracowników migrujących i zagrożonych utratą pracy, zaczął również spełniać rolę  instrumentu po­lityki regionalnej, mającym koncentrować swoją pomoc na regionach problemowych. Również istniejący od 1964 roku, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej uzyskał swój regionalny wymiar, pomimo że środki Sekcji Orientacji stanowiły tylko 5% całości budżetu tego funduszu.

Raport Thomsona (maj 1973 roku) był następnym krokiem podjętym przez Komisję Europejską w kształtowaniu europejskiej polityki regionalnej. Dotyczył on regionalnych dysproporcji na obszarze Wspólnoty. Komisja przygotowywała również listę potencjalnych regionów, które powinny być objęte pomocą ze środków nowego funduszu. Jednak z powodu trudności wynikających z negocjacji między poszczególnymi państwami na temat podziału środków funduszu regionalnego, a także z przyczyn obiektywnych, m.in. światowego kryzysu naftowego i recesji gospodarczej, który dotknął całą Europę, powołanie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regional­nego zostało opóźnione i  nastąpiło ostatecznie w marcu 1975 roku. W kilka miesięcy później, w lipcu 1975 r. został powołany Komitet Polityki Regionalnej.

 

Rozwój europejskiej polityki regionalnej (lata 1976-1985)

Uwieńczeniem starań Komisji Europejskiej oraz Parlamentu Europejskiego w zakresie kształtowania się wspólnotowej polityki regional­nej było utworzenie w 1975 r. Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). Ten fundusz miał służyć przede wszystkim zmniejszeniu dysproporcji regionalnych w celu osiągnięcia w przyszłości Unii Gospodarczej i Walutowej, ale także miał rekompensować Wielkiej Brytanii wysokie koszta uczestnictwa w budżecie Wspólnot. Na powołanie funduszu miały duże wpływ naciski Irlandii, będącej mocno zacofanym krajem w porównaniu do państw członkowskich. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego otrzymał na trzy pierwsze lata działalności środki w wysokości 1,3 miliarda ECU, w tym 300 mln ECU w roku 1975 i po 500 mln ECU w następnych dwóch latach.

Komisja Europejska wzmocniona została w swojej działalności poprzez Komitet Polityki Regionalnej. To instytucja o charakterze międzyrządowym. Jej głównym zadaniem było wydawanie opinii do planów rozwoju regionalnego, ich rekomendacja oraz pomoc Komisji Europejskiej w sporządzaniu raportów. Już od 1973 r. do Komisji Europejskiej należał obowiązek sporządzania raportów na temat sytuacji gospodarczo-społecznej. Pierwszy taki raport powstał jednak dopiero w 1980 roku.

Fundamentalnymi zasadami zapisanymi w rozporządzeniu dotyczącym Europejskiego Funduszu Rozwoju Regio­nalnego były: dodatkowość i globalna koordynacja. Miały być one ściśle przestrzegane przez państwa - beneficjentów. Pierwsza z nich - zasada dodatkowości -  opierała się o nowe instrumenty wspierania, które nie mogły wypierać lub zastępować istniejących już publicznych lub prywatnych środków przeznaczanych na cele regionalne. Drugą zasadą była globalna koordynacja wspólnotowych, narodowych i lokalnych wysiłków w planowaniu rozwoju regionalnego w celu osiągania wysokich efektów rozwiązywania problemów ekonomicznych i socjalnych w regionach.

Na początku funkcjonowania EFRR zajmował się on wyłącznie wspieraniem narodowych polityk regionalnych, które opracowywane były przez każde państwo członkowskie samodzielnie. Środki EFRR były kierowane głównie do regionów, które były objęte już krajowymi instrumentami wspierania regionalnego. Wnioskować o subwencje mogło tylko państwo członkowskie. Miały one także obowiązek upubliczniania efektów dotacji wspólnotowych, które dla poszczególnych projektów nie mogły przekraczać 20-30% kosztów całkowitych Rozporządzenie 724/75 z 21.03.1975 r. Art. 4, p. 2b.

Z powodów pojawienia się nowych problemów i dysproporcji wynikających ze światowego kryzysu gospodarczego Komisja w czerwcu 1977 roku  postanowiła przeprowadzić przegląd polityki regionalnej. Wynikało to z faktu wzrastającego bezrobocia, w tym przede wszystkim wśród młodych osób, konieczności restrukturyzacji m.in. przemysłu odzieżowego i tekstylnego, w którym utracono tylko w latach 1975-1976 około 600 tysięcy miejsc pracy. To wszystko powodowało, że Wspólnota musiała rozwijać wspólnotową politykę regionalną i strukturalną. W przedstawionym przez Komisję komunikacie zaproponowano, aby środki EFRR rozwijały i inicjowały działania wspólnotowe, a nie tylko wzmacniały interwencję regionalne narodowych polityk. W 1977 r. decyzją EWG postanowiono, że 50% środków Europejskiego Funduszu Społecznego przeznaczonych będzie na tzw. obszary preferowane do wspierania.

Słynne słowa angielskiej premier M. Thatcher: „/ want my money back", uruchomiły praktykowany także później proces juste-retour-Politik (słusznego zwrotu), polegającego na rozdysponowaniu środków funduszy w zależności od wkładów wnoszonych do budżetu Wspólnoty. W 1979 roku odbyła się pierwsza istotna reforma Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Z ogólnego budżetu funduszu 5% wydzielono na finansowanie polityki rozwoju regionalnego na poziomie Komisji Europejskiej. Były to od tej pory środki pozakwotowe (hors quota).

W tym samym roku powołano dodatkowy instrument - Nowy Instrument Wspólnotowy, który miał służyć stymulowaniu rozwoju regionalnego. Upoważniał on Komisję Europejską do zaciągania pożyczek, za pośrednictwem Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Głównym beneficjantem tej pomocy były małe i średnie przedsiębiorstwa w regionach zacofanych. Kolejną reformę EFRR podjęto w 1984 r.. Wiązała się ona z poszerzeniem Wspólnoty o Grecję w roku 1981. Był to kraj w całości mocno zapóźniony w porównaniu do państw członkowskich WE, a także z perspektywy integracji dwóch innych biednych państw - Portugalii i Hiszpanii, które ostatecznie w roku 1986 zostały przyjęte do Wspólnot. Dzięki tym zmianom powiększyła się pula środków fun­duszu pozostająca w gestii Wspólnot z 5% do ponad 11%.

Zasada stopniowego wycofywania się z dotowania programów inwestycyjnych na rzecz programów, które w zależności od zasięgu nazywano - programami krajowymi lub programami wspólnotowymi była nowością. Te ostatnie były „prekursorami" późniejszych Inicjatyw Wspólnotowych. Przykładem mogą tu być programy: STAR (wspieranie regionów poszkodowanych w aspekcie rozwijania telekomunikacji), VALOREN (wzmacnianie roz­woju regionalnego poprzez wzmacnianie potencjału energetycznego), RESIDER (wspieranie regionów wymagających restrukturyzacji przemysłu stalowego i żelaza), RENAVAL (restrukturyzacja przemysłu stoczniowego), posiadały razem środki finansowe w wysokości 1,7 mld. ECU. Większość z tych programów uruchomiono w 1987 roku. Ponadto w ramach reformy postanowiono także zwiększyć koncentracje środków EFRR oraz podnieść maksymalny poziom jego dotacji.

W 1985 roku Wspólnota zaczęła finansować specjalny instrument zwany Zintegrowanym Programem Śródziemnomorskim (ZPS). Objął on swoim zasięgiem takie kraje jak: Grecja, Włochy, czy Francja. Państwa te z obawy przed niekorzystnym dla nich rozszerzeniem Wspólnoty o Portugalię i Hiszpanię (szczególnie było to niekorzystne dla  rolnictwa unijnego), wymusiły na Wspólnotach powstanie specjalnego programu, który wspomagałby regiony ze wszystkich funduszy strukturalnych. Należy zwrócić uwagę, że ZPS po raz pierwszy zakładał skoordynowane działanie wszystkich funduszy strukturalnych i in­nych instrumentów polityki regionalnej, co było  później podstawą do działalności funduszy w latach dziewięćdziesiątych. Trzeba też zwrócić uwagę, że przy sporządzaniu dokumentów planistycznych (Jednolitych Programów Programujących, Narodowych Planów Rozwoju) brali udział partnerzy społeczni. Same zaś konsultacje odbywały się między:

• Komisją Europejską
• władzami rządowymi
• władzami samorządowymi.

 

Wielka Reforma polityki regionalnej (lata 1986-1992)

Duże znaczenie dla wzmocnienia polityki regionalnej miał podpisany w 1986 r. Jednolity Akt Europejski (JAE) (Jednolity Akt Europejski podpisany w Luksemburgu 17.02.1986 r. wszedł w życie 01.07.1987 r.). Był on impulsem wyznaczającym dla rozwoju regionalnego nowe cele, a także zadania i zasady, w myśl których miały funkcjonować fundusze strukturalne. Ważną rolę odegrało tu osobiste zaangażowanie przewodniczącego Komisji Europejskiej, francuskiego polityka J. Delors'a. Uważał on, że należy dzielić się nie tylko korzyściami polityki regionalnej, ale również jej kosztami. Postulaty te wynikały przede wszystkim z opublikowanej w roku 1985 Białej Księgi na temat wprowadzenia jednolitego rynku wewnętrznego, która uzmysłowiła elitom politycznym, że jego wprowadzenie może zachwiać równowagę gospodarczą w najbiedniejszych re­gionach Wspólnoty.

Wszystko to powodowało, że koniecznym stało się zreformowanie polityki regionalnej, na bazie wieloletnich doświadczeń, tak aby jej działalność tworzyła całość,  sprawny mechanizm wspierania regionów, grup ludzkich i sektorów gospodarczych. Zdawano sobie jednak sprawę jak duże środki są na to potrzebne.  Jednym z powodów konieczności przeprowadzenia reformy było niezadowolenie ze struktury budżetowej. Wielka Brytania drastycznie obcięła środki na politykę agrarną, ponieważ największy udział w tych transferach miały: Francja, Niemcy i Irlandia. Krytykowano także samą metodę płatności do budżetu Wspólnot, która faworyzowała kraje relatywnie mocniejsze gospodarczo. Biedniejsze kraje starały się wynegocjować zwiększenie środków strukturalnych na ich regiony. Stało się tak dlatego, gdyż dysproporcje między regionami w latach 80-tych nie tylko nie zostały zredukowane, ale zwiększyły  się. Od 1980 r. wzrosła wartość PNB na głowę l mieszkańca w 10 najbogatszych regionach, w przeciwieństwie do 10 najbiedniejszych. Oznaczało to, że przepaść między regionami bogatymi a biednymi Wspólnoty stale się pogłębiała. Brak było spójności gospodarczo – ekonomicznej między regionami EWG w aspekcie ekonomicznym. Pierwszy Pakiet Delors'a, w 1987 roku podkreślał „ ...musi istnieć lepsza zgodność między finansowaniem budżetu Wspólnoty a relatywnym poziomem dobrobytu państw członkowskich ...”. Skutkiem tego było wprowadzenie następujących zmian:

• redukcja wydatków budżetowych Wspólnoty na rolnictwo z 60% do 50%,
• zwiększenie wydatków na politykę strukturalna z 16% do 25% całości budżetu, co w praktyce odpowiada to podwojeniu środków funduszy strukturalnych,
• dodatkowe orientowanie systemu wpływów w Produkcie Socjalnym Brutto.

Te zmiany nie weszły jednak od razu w życie. Przełom miał miejsce na szczycie w Brukseli w lutym 1988 roku. Zadecydowano tam o reformie finansowej funduszy strukturalnych. Dla polityki regionalnej oznaczało to, że została dowartościowana finansowo zgodnie z reformą z 1988 r.. Na lata 1989-1993 przeznaczono na wszystkie fundusze około 63 mld. ECU. Najwięcej środków dostały wtedy: Hiszpania 22,9%, Włochy 17,3%, Portugalia 13,2% i Grecja 12,4%. Bogatsze kraje otrzymały znacznie mniejsze wsparcie finansowe. Dla przykładu Niemcy otrzy­mały tylko 4% środków, co stanowiło 2,6 mld. ECU. Uogólniając, kraje peryferyjne Wspólnoty skorzystały z funduszy strukturalnych najbardziej w tamtym okresie. Te środki finansowe były impulsem do oficjalnych i prywatnych inwestycji, jak również do kształtowania nowych technologii (finansowanych EFRR, EFOiGR) oraz nowoczesnego wspierania zatrudnienia (finansowanych z EFS).

Wraz z reformą ustroju finansów bardzo ważnej zmianie uległy struktury zadań, celów i priorytetów wspierania funduszy strukturalnych oraz modyfikacje metod zarządzania, kontroli i samych środków pomocy regionalnej. Większość z wprowadzonych wtedy zmian obowiązuje w procedurach wspierania regionalnego do dnia dzisiejszego. Przedstawię poniżej najważniejsze zmiany, które wtedy miały miejsce:

1. Skoncentrowanie interwencji na dynamicznych celach.
2.Wprowadzenie nowych metod interwencyjnych, decentralizacja, dojście do programów i projektów.
3. Wzmocnienie koordynacji wszystkich instrumentów finansowych Wspólnoty.
4. Ulepszenie i ułatwienie reguł zarządzania, monitoringu, oceny i kontroli.
5. Uelastycznienie i uwolnienie środków strukturalnych.
6. Współfinansowanie projektów przez wszystkie fundusze strukturalne.
7. Ustanowienie instytucji „Inicjatyw Wspólnotowych" w celu skuteczniejszego wpływania na interwencje strukturalne.
8. Wydzielenie środków na wspieranie zatrudnienia i walkę z bezrobociem.

Dzięki tej reformie zostały skonkretyzowane zadania i cele funduszy strukturalnych. Stały się one dynamicznym instrumentem interwencyjnym Wspólnoty. Reforma z 1988 r. spowodowała również inne zmiany, które nadały nowoczesny charakter regionalnej polityce strukturalnej. Głównie dotyczyły one:

• zgodności celów i działań z innymi politykami Wspólnoty,
• koordynacji działań wszystkich funduszy i instrumentów polityki regional­nej,
• elastyczności zastosowania funduszy dla poszczególnych projektów,
• nowoczesnego modelowania interwencji i poszukiwania innowacji.

Reforma z 1988 roku była najważniejszą zmianą jakiej dokonano w funduszach strukturalnych. Wprowadziła ona wiele nowych zasad i liczne korekty, które przyczyniły się do lepszego wykorzystania środków z funduszy strukturalnych.

 

Udoskonalenie sposobów interwencji funduszy strukturalnych (lata 1993-1999)

Kolejna reforma funduszy strukturalnych nastąpiła w roku 1993, tylko wprowadziła ona znacznie mniej zmian w porównaniu do poprzednich. Większość z ustalonych wcześniej zasad zostało utrzymanych. Nowe regulacje dotyczyły przede wszystkim zmian w budżecie, jeszcze raz zdefiniowano niektóre cele i zadania, dokonano korekt w części Inicjatyw Wspólnotowych. Reforma została przeprowadzona ze względu na ustalenia Traktatu z Maastricht (Traktat o Unii Europejskiej, Maastricht 7.02.1992 r.), a także była odpowiedzią na krytykę niedoskonałości poprzedniej reformy z 1988 r.. Nie bez znaczenia było także zjednoczenie się obu państw niemieckich i pojawienie się nowych problemów, szczególnie w aspekcie zacofania gospodarczego wschodnich landów, a także wizja rozszerzenia Unii Europejskiej o nowe kraje, które stały się członkami Wspólnoty w 1995 roku (dotyczy Finlandii, Szwecji i Austrii). Powstanie na mocy Traktatu z Maastricht organu opiniodawczego - Komitetu Regionów, a także nowych funduszy strukturalnych - Funduszu Spójności (FS) i Instrumentu Finansowego Ukierunkowania Rybołówstwa (IFUR), spowodowało potrzebę weryfikacji podziału zadań związanych z polityką regionalną. Powołano nowe instrumenty, jak również poddano korekcie Inicjatywy Wspólnotowe, żeby w jeszcze większym stopniu spowodować pogłębianie spójności społeczno-gospodarczej UE i wzmocnienie konkurencyjności regionów. To właśnie dzięki reformie z 1993 roku znaczne zostały zwiększone środki finansowe na politykę regionalną, a budżet funduszy strukturalnych na lata 1994-1999 wyniósł ponad 140 mld. ECU (w tym na regionalny cel l przeznaczono aż 96 mld. ECU). Najwięcej środków, bo aż 52% otrzymał EFRR, kolejne to  30% EFS, 16% EFOiGR i tylko 2% IFUR. Na Fundusz Spójności przeznaczono dodatkowo 15,5 mld. ECU. Podstawowymi zadaniami, jakie spełniał Fundusz Spójności było inwestowanie w ochronę środowiska naturalnego, wspieranie rozwoju infrastruktury drogowej i kolejowej oraz inwestycje w transeuropejskie sieci komunikacyjne.

 

Agenda 2000 i reforma funduszy strukturalnych (lata 2000-2006)

Unia Europejska w tych latach stanęła przed koniecznością adekwatnych zmian, ze względu na to, że zaplanowała rozszerzenia o kraje Europy Środkowowschodniej i Cypr oraz pod wpływem krytyki polityki regionalnej w zakresie działalności poszczególnych funduszy. Sprawiło to, że pod koniec lat dziewięćdziesiątych musiała przedstawić strategię dalszego rozwoju polityki spójności społeczno-gospodarczej Wspólnoty. 15.07.1997 roku Komisja Europejska przedłożyła dokument AGENDA 2000 (Komisja Europejska, Agenda 2000, Bruksela 15.07.1997 r.), który był propozycją takich zmian. Dokument ten przygotowany przez Komisję Europejską zawierał bardzo odważne propozycje zmian w polityce strukturalnej dotyczące wszystkich funduszy, w tym także ogólnych zmian w przepisach ramowych. W marcu 1999 roku na Szczycie w Berlinie Agenda 2000 została przyjęta przez Radę Europejską. Na lata 2000-2006 przeznaczono środki finansowe na politykę strukturalną w wysokości 0,46% Produktu Socjalnego Brutto Unii Europejskiej, co stanowi 37% całego budżetu Wspólnoty, a także dodatkowe przeznaczenie około 5% środków budżetowych na rozwój obszarów wiejskich. Generalnie na 4 fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności przeznaczono w tym czasie 213 mld. euro. Około 45 mld. ECU z budżetu Unii zostało zarezerwowane w ramach pomocy przedakcesyjnej,  w tym 7 mld. ECU na cele dostosowawcze do czasu wejścia do Wspólnoty i pełnej integracji. Biorąc jednak pod uwagę kwestię finansowania funduszy strukturalnych to na okres 2000-2006 przeznaczono na nie około 195 mld. euro, natomiast Fundusz Spójności otrzymał do dyspozycji 18 mld. euro.

Tabela. Wydatki budżetowe UE na operacje strukturalne na lata 2000-2006 (kwoty w mld euro)

Wydatki w latach 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Ogółem 32045 31455 30865 30285 29595 29595 29170 Fundusze Strukturalne 29430 28840 28250 27670 27080 27080 26660 Fundusz Spójności 2615 2615 2615 2615 2515 2515 2510

Źródło: Ciepielewska M., Uzgodnienia berlińskie w sprawie funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, Wspólnoty Europejskie 5/1999, a także: Akty prawne Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczące Instrumentów Strukturalnych i Przedakcesyjnych na lata 2000-2006, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2000 oraz „Przedsięwzięcia  strukturalno-polityczne 2000-2006, komentarze i zarządzenia", Komisja Europejska, Luxembourg 2000

Inne zmiany zawarte w dokumencie Agenda 2000 dotyczyły zmiany okresu programowania dla Wspólnotowych Ram Wsparcia i Programów Operacyjnych z 6 lat (1994-1999) do 7 lat (2000-2006). W przypadku wszystkich celów polityki strukturalnej będzie przeprowadzana kontrola w  połowie okresu wsparcia. Będzie ona podstawą decyzji o  kontynuowaniu strategii pomocy bądź zmianie koncepcji interwencji. Zostały określone również nowe udziały w współfinansowaniu programów przez Wspólnotę. Nowe zasady określają maksymalny udział środków Unii Europejskiej dla poszczególnych akcji i programów:

• do 75% całkowitych kosztów dla regionów wspieranych w ramach celu l,
• maksymalnie 50% całkowitego kosztu wspierania obszarów z celu 2 i 3,
• maksymalnie 80%, a w niektórych przypadkach 85% środków całkowitych dla krajów wspieranych przez Fundusz Spójności.

Tabela. Zmiany dotyczące polityki strukturalnej Unii Europejskiej w latach 1994-2006

Zakres Stan w latach 1994-1999 Stan na lata 2000-2006 Liczba celów 7 3 Liczba Inicjatyw Wspólnotowych 13 4 Populacja Unii objęta wsparciem (w %) 51 35-40

Źródło: Raport Końcowy z przygotowań do negocjacji akcesyjnych z UE (Podzespół 20), a także Rozporządzenie Rady z 21.06.1999 roku (1260/99/WE).

Komisja Europejska daje przy tym możliwość zwiększenia środków pomocowych o 10%, jeżeli wzmocnienie finansowania przyniesie wymierne korzyści np. w inwestycje infrastrukturalne lub w rozwój MŚP. Inwestowanie w przedsiębiorstwa i małe zakłady pracy powinno być dostosowane do pułapów dotyczących wielkości pomocy i łączenia pomocy, określonych w obszarze wspierania państwa, ale nie powinno przekraczać:

• 35% dla regionów wspieranych przez cel l,
• 15% dla regionów wspieranych przez cel 2.

W przypadku inwestycji infrastrukturalnych, generujących znaczący zysk net­to, wkład funduszy strukturalnych nie może przekroczyć:

• 40% całkowitego kosztu w regionach objętych celem l,
• 25% całkowitego kosztu w regionach objętych celem 2.

W obu przypadkach istnieje możliwość zwiększenia środków o 10%, w sytuacji „właściwej subwencji". Działania realizowane z inicjatywy Komisji mogą być natomiast finansowane w 100% całkowitego kosztu (dotyczy Pomocy Technicznej i Środków Innowacyjnych). Należy jednak pamiętać, że całkowity pułap pomocy struktural­nej w państwie członkowskim nie może przekroczyć 4% PKB danego państwa. W dokumencie Agenda 2000 postanowiono również, że niektóre regiony UE będą objęte wsparciem w ramach Pomocy Przejściowej. Jest ona udzielana na okres 3-5 lat regionom, które przestały lub przestaną spełniać kryteria celu l lub 2. Pomoc Przejściowa jest stopniowo zmniejszana (aż do 2005 roku), a jej budżet na lata 2000-2006 zaplanowano na sumę 11,1 mld. euro. Jednak nie można zapominać o tym, że żaden region UE nie może być jednocześnie wspieranym w ramach celu l, 2 lub w ramach Pomocy Przejściowej.

Z przedstawionego rysu historycznego można wywnioskować, że przez ostatnie 30 lat systematycznie zwiększa się rola polityki rozwoju regionalnego w UE. Dzieje się tak przede wszystkim poprzez coraz większe nakłady na fundusze strukturalne, powoływanie nowych instrumentów pomocowych oraz silne oparcie dążeń do spójności społeczno-gospodarczej w prawie wspólnotowym. Wspólnotowa polityka regionalna sprawiła, że wiele instytucji publicznych, jak i prywatnych zaczęło zauważać również globalny charakter swoich projektów.