Fundusz Spójności, zwany inaczej Funduszem Kohezji jest instrumentem polityki strukturalnej UE, nie jest jednak funduszem strukturalnym. Projekty finansowane z Funduszu Spójności mają zasięg krajowy zaś z funduszy strukturalnych - zasięg regionalny. Powstał on na podstawie Traktatu z Maastricht. Początkowo był ustanowiony jako Finansowy Instrument Spójności, a następnie Fundusz Spójności (Cohesion Fund) dla czterech państw członkowskich (Grecja, Hiszpania, Irlandia i Portugalia), których Produkt Krajowy Brutto (PKB) na 1 mieszkańca wynosi mniej niż 90% średniego poziomu PKB w całej Unii. Rozporządzenie powołujące Fundusz Spójności określa minimalne i maksymalne limity rozdziału tych kwot pomiędzy państwa członkowskie na podstawie liczby ludności, PKB i wielkości powierzchni. Limity na podstawie tych kryteriów wynoszą odpowiednio dla: Hiszpanii 52-58% ogółu środków, Grecji 16-20%, Portugalii 16- 20% oraz Irlandii 7-10%.

Jak przewiduje Traktat z Maastricht odpowiednie państwa członkowskie muszą opracować programy prowadzące do spełnienia warunków zbieżności ekonomicznej i działania zmierzające do uniknięcia nadmiernego deficytu budżetowego. W tych krajach Fundusz wspiera działania na rzecz rozwoju ochrony środowiska i inwestycji w transeuropejską sieć transportową. Fundusz przewiduje finansowanie projektów w dziedzinie: - infrastruktury transportowej pod warunkiem, że projekty stanowią element sieci transeuropejskich, określonych przez Wspólnotę; - ochrony środowiska, a projekty są związane ze Wspólnotową polityką środowiskową. Całkowita pomoc Wspólnoty przyznana na dany projekt z tego funduszu nie może przekraczać 90% ogółu kosztów. Może on korzystać z pomocy z innych instrumentów Wspólnotowych (np. Wspólnotowego Instrumentu Finansowego), ale projekt nie może być równocześnie finansowany z Funduszu Spójności i Funduszy Strukturalnych.

Od 2000 roku Polska korzysta z Przedakcesyjnego Instrumentu Polityki Strukturalnej (ISPA), który został utworzony na mocy Rozporządzenia Rady nr 1267/99 z 21 czerwca 1999 roku. Z chwilą przystąpienia do Unii Europejskiej, Polska jako państwo członkowskie przestanie być beneficjentem tego instrumentu, kierowanego do państw kandydujących. Wszystkie projekty zatwierdzone do finansowania w ramach ISPA będą kontynuowane w następnych latach jako projekty Funduszu Spójności.