PANTEON ŻYRARDOWSKI

ILUSTRACJE
ZBIGNIEW KOŁACZEK

W starożytnej Grecji i Rzymie panteon to świątynia poświęcona wszystkim bogom. To również monumentalna budowla, w której znajdują się groby wybitnych ludzi lub ich pomniki. W potocznym języku panteon jest zbiorem indywidualności z danej dziedziny, czasu lub miejsca. Dla nas takim miejscem jest Żyrardów wraz z postaciami, które wywarły ogromny wpływ na jego historię. Niektórzy poświęcili miastu całe swoje życie, inni „będąc tu na chwilę” pozostawili trwały ślad swojej obecności.
Wszyscy jednak zasłużyli na miejsce w panteonie naszej pamięci.

Panteon osobistości tworzących historię Żyrardowa:

Karol Teodor Hielle - 1822-1871, Karol August Dittrich - 1819-1886

Niemieccy przemysłowcy z Moraw. W 1857 roku stali się właścicielami fabryki żyrardowskiej, która rozbudowana i unowocześniona stała się jednym z największym producentów wyrobów lnianych w Europie. W latach 1870 - 1880 miała dziewięć oddziałów produkcyjnych i pomocniczych, m.in.: przędzalnię mechaniczną lnu, blacharnię, farbiarnię i apretownię wraz
z maglowniami, pończoszarnię, przędzalnię wełny i bawełny.
Przemysłowcy wybudowali również osadę fabryczną według koncepcji miasta idealnego. Obok Polaków, Niemców i Czechów żyli i pracowali tu Anglicy, Saksończycy, Francuzi, Irlandczycy, Holendrzy, Szkoci i Żydzi. Żyrardów stał się pod koniec XIX wieku „tyglem narodów”.

Józef Procner - 1864-1952

Handlowiec, urzędnik, pierwszy burmistrz Żyrardowa.
Od 1884 roku odbywał liczne podróże handlowe reprezentując interesy zakładów żyrardowskich.
W 1915 r. objął funkcję burmistrza. Żyrardów w tym czasie nie posiadał jeszcze praw miejskich, ale niemieckim władzom okupacyjnym zależało na uregulowaniu statusu osady fabrycznej będącej gminą. Prawa miejskie Żyrardów otrzymał w 1916 roku. Józef Procner złożył swój urząd w 1918 roku, ale w magistracie pracował do 1926 roku. Swoje wspomnienia z tamtego czasu spisał w „Pamiętnikach”.

Paweł Hulka-Laskowski - 1881-1946

Rodowity żyrardowianin pochodzenia czeskiego. Pisarz, tłumacz, religioznawca i publicysta. W okresie międzywojennym działacz społeczno-oświatowy. Napisał książki autobiograficzne „Mój Żyrardów” (1934) i „Księżyc nad Cieszynem” (1946). Tłumaczył z języka czeskiego, niemieckiego, angielskiego, francuskiego i rosyjskiego.
Jego przekład „Dobrego Wojaka Szwejka” Jaroslawa Haška z 1931 r. jest do dziś uważany za najtrafniejszy. W domu, w którym mieszkał przez 30 lat znajduje się obecnie Gabinet Pisarza – Oddział Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie.

Karol Dittrich jr - 1853-1918

Przemysłowiec, filantrop i społecznik. Przejął po ojcu kierownictwo nad zakładami żyrardowskimi przekształcając je w 1885 roku w Towarzystwo Akcyjne Zakładów Żyrardowskich
„ Hielle i Dittrich”. Piastował w nim stanowisko prezesa do 1905 roku. Towarzystwo Akcyjne za jego prezesury prowadziło szeroko zakrojoną politykę socjalną i budowlaną. Powstały zachowane do dziś domy robotnicze, instytucje socjalne, oświatowe oraz kościoły. Jego fundusze przyczyniły się do wybudowania Domu Ludowego i kościoła p.w. Matki Bożej Pocieszenia.
Mieszkał w reprezentacyjnej rezydencji otoczonej pięknym parkiem. Obecnie mieści się tu Muzeum Mazowsza Zachodniego.

Karol Marczak - 1902-1977

Rodowity żyrardowianin. Reżyser i operator filmów przyrodniczych.
Pionier polskiego filmu naukowego i oświatowego.
W 1932 roku założył w Żyrardowie Eksperymentalne Studio Filmowe, a w latach 1945-1950 prowadził Wytwórnię Filmów Przyrodniczych. Za swoje realizacje otrzymał liczne nagrody w kraju i za granicą.
Jego najgłośniejsze filmy to: „Dziwy przyrody” (1936), „Wrotki mcholubne” (1947), „Motyle” (1947), „Pantofelek” (1951), „Rozwój zarodka ptaka”(1956), „Modliszka” (1959), „Praca serca zarodka troci” (1958).

Filip de Girard - 1775-1845

Francuski inżynier i wynalazca. W 1830 roku został pierwszym dyrektorem technicznym w nowo założonej Przędzalni Lnu firmy „Karol Scholtz i Współka” instalując maszyny przędzalnicze własnego pomysłu. Jego wynalazki zrewolucjonizowały przemysł lniarski niemal w całej Europie. Wiele jego pomysłów pozostało w sferze projektów. Inne, jak turbina wodna, maszyna do fabrykowania drzewców karabinowych, lampa hydrostatyczna z matowym szkłem, trafiły
do produkcji seryjnej.
Od jego nazwiska pochodzi nazwa miasta - Żyrardów.

Jan Jakub Gay - 1802-1849

Architekt. Według jego projektów w latach 30-tych XIX wieku powstały nowoczesne budynki i hale produkcyjne zakładów żyrardowskich oraz budynki dla tkaczy i robotników. Stara Przędzalnia potocznie zwana była Fabryką Gaya. W 1845 zrealizował projekt stacji Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w Rudzie Guzowskiej. (Obecny budynek stacyjny pochodzi z lat 20-tych XX wieku.)
Był autorem gmachu Banku Polskiego w Warszawie (razem z A.Corazzim), spichlerza w Modlinie i Starej Papierni w Konstancinie. Jako pierwszy w Warszawie zastosował ozdoby architektoniczne z lanego żelaza i blachę cynkową do krycia dachów.

Henryk hrabia Łubieński - 1793-1883

Ziemianin, finansista i przemysłowiec. Dyrektor i wieloletni wiceprezes Banku Polskiego w Warszawie. Właściciel wielu majątków ziemskich, m.in. dóbr guzowskich. Wraz z braćmi Janem i Tomaszem postanowił uruchomić pierwszą na ziemiach polskich fabrykę wyrobów lnianych.
W 1829 roku był współzałożycielem spółki „Karol Scholtz i Współka”, która zaciągnęła kredyt w Banku Polskim na budowę pierwszych budynków fabrycznych w Rudzie Guzowskiej, zwanej później Żyrardowem. Inicjator budowy pierwszej na ziemiach polskich drogi żelaznej, tzw. Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej ze stacją w Rudzie Guzowskiej. Żyrardów był pierwszą osadą przemysłową w Królestwie Polskim z połączeniem kolejowym.